در مورد فرهنگ صحیح استفاده از نعمتهای الهی و فواید صرفه جویی
« حضرت امیر (ع) : زیاده روی و اسراف مکن زیرا بخشش ( اسراف کار مورد ستایش نیست و تنگدستی او هم مورد ترحم واقع نمی شود»
میانه روی باعث پایداری نعمت می شود :
» امام موسی بن جعفر (ع) : به کسی که در زندگی میانه روی و قناعت کند نعمت او باقی می ماند و آنکه با تبذیر و اسراف زندگی کند ، نعمتش از بین می رود »
امام صادق ع : من ضامنم برای کسی که میانه روی کند که محتاج نگردد.
امام رضا ع : خرج به اندازه ، نصف معیشت است .
امام صادق ع : هر که بشناسد نعمت را که از خداوند است ، شکر آن کرده و فرمود : هر که بگوید الحمدالله ، شکر نعمت را ادا کرده باشد ، بزرگ و کوچک را بدانکه اصل شکر و نعمت ، صرف نکردن آن نعمت است در مصرفی که برای منعم داده و مقرر فرموده و الا کفران نموده .
پیامبر اکرم ص : یا اباذر ، مستغنی باش به قضای الهی و قانع شو بداده ی خدا تا غنیترین مردم باشی ، پرسید ، کدام است غنای خدا ؟ فرمود چاشت یک روز و یک شام .
امام صادق (ع) فرمود : اسراف آنستکه که انسان ؛ مالش را از بین ببرد و به بدنش صدمه بزند ((مثل سیگار کشیدن)) عرض شد پس اقتار چیست ؟ فرمود : اینست که غذایت نان و نمک باشد در صورتیکه قدرت داری غذای مناسب تری بخوری. مجموعه الاخبار باب171 حدیث1
امام صادق (ع) فرمود : کسی که آبی را از نهر فرات برای خوردن بردارد و بعد از نوشیدن ، زیادی آنرا بیرون بریزد اسراف کرده است. مجموعه الاخبارباب 171حدیث 3
امام صادق (ع) فرمود : پائین ترین مرتبه اسراف عبارتست از : 1- دور ریختن آبیکه از آشامیدن اضافه آمده است .2-اینکه لباس کار و لباس بیرونی،یکی باشد.3-به دور انداختن هستۀ خرما پس از خوردن خرما((چون از هسته خرما مادۀ غذایی برای شتران تهیه می شد)) . وسائل الشیعه جلد 2 باب28صفحه 384
نقل شده که امام صادق (ع) مشاهده کرد سیبی را نیم خورده و از خانه بیرون انداخته اند ، خشمگین شد و فرمود : اگر شما سیر هستید خیلی از مردم گرسنه اند خوب بود آنرا به نیازمندیش می دادید. مجموعه الاخبارباب171 حدیث 4
از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود : من هرگاه چیز کمی هم در سفره می افتد آنرا برمی دارم و این کار باعث تعجب خادم می شود و خادم می خندد. مجموعه الاخبارباب171حدیث7
امیر مؤمنان (ع) فرمود : آنچه را که از سفره افتاده بردارید و بخورید،زیرا آن دوای هر دردیست که خدا بخواهد آنرا التیام بخشد برای کسی که به نیّت شفاء بخورد. مجموعه الاخبارباب171حدیث9 ، به نقل از نهج البلاغه.
پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود : کسی که جستجو کند وآنچه از سفره افتاده بردارد وبخورد ، فقر و تنگدستی از خودش و اولادش تا هفت پشت رخت بر می بندد. مجموعه الاخبارباب171حدیث8
امام صادق(ع)فرمود : اسراف کننده را سه نشانه است : چیزهائی که می خرد و می پوشد و می خورد که در شآن او نیست. تفسیر نور الثقلین جلد1 صفحه 772
امام صادق(ع) فرمود : انسان مؤمن اسراف و زیاده روی نمی کند بلکه میانه روی را پیشۀ خود می سازد. مجموعه الاخبارباب30حدیث1
روایت شده است پیامبر گرامی وقتی خرما می خوردند هسته آنرا به گوسفند می دادند. مجموعه الاخبارباب171 حدیث5
از عامر بن جذاعه نقل شده است که گفت : مردی آمد خدمت امام صادق (ع) حضرت به او فرمود : تقوای الهی پیشه کن،اسراف نکن و بر خود هم سخت مگیر و میانه روی مایۀ استواری است،تبذیر همان اسراف است که خداوند دربارۀ آن فرموده : تبذیر وزیاده روی نکن.( سوره اسراء ) تفسیر نورالثقلین جلد 2صفحه 56
امام حسن عسگری (ع) به محمد بن حمزه نامه ای نوشته او را به ثروت وبی نیازی مژده داده وبه او فرموده : برتو باد به میانه روی و پرهیز از اسراف زیرا اسراف از کارهای شیطانی است. غررالحکم جلد 4 صفحه 34 حدیث 5188
امام صادق (ع) به عبید فرمود : اسراف و زیاده روی باعث فقروتنگدستی می گردد و میانه روی موجب ثروت و بی نیازی می شود. وسائل الشیعه جلد15صفحه 258
از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود : میانه روی را خداوند متعال دوست دارد و اسراف و زیاده روی مورد خشم اوست حتی اگر اسراف در انداختن هسته خرمایی باشد که قابل مصرف است یا زیادی آبی که خورده شده باشد. تحف العقول صفحه 301
امام موسی بن جعفر (ع) فرمودند : کسی که در زندگی میانه روی و قناعت ورزد نعمت او باقی می ماند و آنکه با ریخت و پاش و اسراف زندگی کند نعمتش از بین می رود. تحف العقول صفحه 301
امام باقر(ع) به فرزندش امام صادق (ع) فرمود : برتو باد به انجام کار خیری که وسط دو کار بد قرار گرفته و آن دو را از بین می برد،امام صادق سئوال کرد ، چگونه چنین چیزی ممکن است،امام فرمود: همانطور که قرآن ( سوره فرقان ) می گوید مؤمنین کسانی هستند که وقتی انفاق می کنند زیاده روی و سختگیری نمی کنند ( بنابراین اسراف و سختگیری هر دو گناه است و حدّ وسط آن میانه روی حسنه است بر تو باد به آن حسنه که بین آن دو گناه است ) . تفسیر نو رالثقلین جلد 4 صفحه 27
امام علی (ع) فرمود : اعتدال در خرج کردن (( میانه روی )) موجب فراوانی مال و ثروت و اسراف باعث تباهی و نابودی است. وسائل الشیعه جلد 15صفحه 258
پیامبرگرامی اسلام (ص) فرمود : سه چیز باعث نجات و رستگاری است و در مورد سومی خاطر نشان ساخت ؛ رعایت اعتدال در حال فقر و توانگریست. وسائل الشیعه جلد 15صفحه 258
پیامبراکرم (ص) فرمود : کسی که در زندگی میانه روی را رعایت نماید خداوند او راروزی می دهد و کسی که اسراف و زیاده روی کند او رامحروم می سازد. وسائل الشیعه جلد 15 صفحه 258
امیر مؤمنان علی (ع) فرمود : اسراف و زیاده روی فراوانی را نابود می سازد. میزان الحکمه جلد 4باب اسراف حدیث8481
امام صادق (ع) فرمود : همانا اسراف با کمی برکت ، همراه است. ( اسراف برکت را کم میکند ) وسائل الشیعه جلد 15 صفحه 261
امام علی (ع) فرمود : زیاده روی مقدمه فقر و تنگدستی است. میزان الحکمه جلد 1 حدیث1659
علی (ع) فرمود : زیاده روی همراه با تنگدستی است. میزان الحکمه جلد 1 حدیث1660
علی (ع) فرمود : کسی که به زیاده روی افتخار کند ، با تنگدستی خوار و زبون می گردد. میزان الحکمه جلد 1 حدیث1661
امام کاظم (ع) فرمود : خداوند قیل و قال ، ضایع کردن مال و زیاده روی در سئوال را دشمن می دارد. قصار الجمل صفحه 305
امام علی (ع) فرمود : بخشش های بی جای مال و ثروت ، اسراف و زیاده روی محسوب می شود و بخشندۀ آن را در دنیا بالا می برد و در آخرت او را در پائین می آورد،او رادر بین مردم بزرگ جلوه می دهد ، و نزد خدا خوار و سبک می کند. نهج البلاغه خطبۀ126
پیامبر گرامی (ص) فرمود : اسراف فقر و تنگدستی می آورد. مجموعه الاخبار باب171 حدیث 6
امیرالمؤمنین (ع) فرمود : زیاده روی و اسراف را ترک کن زیرا بخشش اسراف کار مورد ستایش نیست و تنگدستی او هم مورد ترحم واقع نمی شود. بحار الانوار جلد 50صفحه 292 حدیث 66
امیر المؤمنان (علی) فرمود : سخاوتمند باش ولی هرگز اسراف و زیاده روی مکن و ثروت خود را بر اساس اندازه گیری صحیح خرج کن و هیچوقت سختگیر نباش. نهج البلاغه کلمات قصار شماره33
امام حسن عسگری (ع) فرمود : سخاوت اندازه ای دارد،چنانچه از آن بگذرد ، اسراف محسوب می شود. بحار الانوار جلد 78 صفحه 277
از علی بن الحسین (ع) است که فرمود : خداوندا بر محمّد و آل او درود فرست و مرا از اسراف و زیاده روی محافظت فرما. صحیفه السجادیه ((دعا30))
امام علی (ع) فرمود : وای بر اسراف کار که چه قدر از مصلحت خویش و رسیدگی به کار خود دور است. میزان الحکمه جلد 4 باب اسراف حدیث1
از پیامبر گرامی (ص) نقل شده که به علی (ع) فرمود : چهارچیز هدر می رود:1-خوردن بعد از سیری2-روشن کردن چراغ در مهتاب((و جائیکه روشن است))3-زراعت در زمینی که شوره زار است4-نیکی کردن به کسی که لایق آن نیست. من لایحضره الفقیه جلد 4 صفحه 352.373 باب النوادر
امام صادق (ع) فرمود : کسیکه مالی را در غیر طاعت پروردگار بذل و بخشش نماید،اسرافکار است و هرکسی که در راه خیر مصرف کند میانه روی کرده است. بحار الانوار جلد 75 صفحه 302
در تفسیر علیّ بن ابراهیم قمی و در روایت ابی الجارود از امام باقر(ع)نقل شده که حضرت در مورد آیه((والّذین اذا انفقوالم یسرفوا ولم یقتروا)) ( سوره فرقان ) فرمودند : بخشش در راه معصیت و بنا حق ، اسراف است. تفسیر نور الثقلین جلد 4 صفحه 67
امام باقر (ع) فرمود : اسراف کنندگان کسانی هستند که محرمات (( گناهان )) را جایز می شمارند و دست به خونریزی می زنند. میزان الحکمه جلد 4حدیث8491
امام حسن عسگری (ع) فرموده است : جود و سخا اندازه ای دارد که اگر از آن تجاوز کند اسراف میشود ، احتیاط و محکم کاری اندازه ای دارد که اگر از حدش فزونتر شد ترس خواهد بود ، صرفه جویی و اعتدال در صرف مال اندازه ای دارد که اگر از آن بیشتر شود بخل است و شجاعت و دلیری اندازه ای دارد که اگر از حدش بگذرد تهور و بی باکی خواهد بود. الحدیث جلد 1 ص 78
میانه روی لشگر عقل ؛
« امام کاظم (ع) : در وصیت نامه ای به هشام فرمودند:در یکی از لشگریان عقل میانه روی و یکی از لشگریان جهل زیاده روی است.»
بخشش وترحم اسراف کار هم مذموم است :
« حضرت امیر (ع) : زیاده روی و اسراف مکن زیرا بخشش ( اسراف کار مورد ستایش نیست و تنگدستی او هم مورد ترحم واقع نمی شود»
میانه روی باعث پایداری نعمت می شود :
« امام موسی بن جعفر (ع) : به کسی که در زندگی میانه روی و قناعت کند نعمت او باقی می ماند و آنکه با تبذیر و اسراف زندگی کند ، نعمتش از بین می رود »6
زیاده از حد اسراف است :
« امیرالمؤ منین (ع) : هر چیزی بیشتر از اقتصاد ( میانه روی ) اسراف است »7
علاوه بر این در سخنان گوهر بار ائمه و ائلیاء الهی (ع) اسراف و زیاده روی به عنوان عوامل تباهی مال و ثروت و از بین رفتن برکت و مقدمه و زمینه فقر و تنگدستی یاد شده است.
امام باقر (ع) می فرماید :
« هر که قناعت کند به آنچه که خدا به او می دهد، غنی ترین مردم است ».
امام حسين (ع) فرمود: سقوطي تدريجي بنده، به آن است که خداوند نعمتها را بر او فرو مي ريزد و او از شکر باز مي ماند.
پرهيز از اسراف و زياده روي
رسول الله (ص) می فرمایند :
ـــ از گونه هاي اسراف اين است که هر چه مي خواهي، بخوري.
ـــ من اقتصد اغناه الله و من بذّر افقره الله و من تواضع دفعه الله و من تجبّر قصصدالله
هر که در خرج کردن ميانه روي کند، خدا او را بي نياز مي کند و هر که زياده روي نمايد خدا فقيرش مي کند و هر کس بزرگي بفروشد، خدا او را در هم مي شکند.
شکر نعمت نعمتت افزون کند کفر نعمت از کفت بیرون کند
1 ، 2 – گناهان کبیره
3 همان ص 103
4- تحف العقول ص 34
5- غررالحکم ص 34
6- مجموعه الاخبار باب 171 حدیث 6 / 9 – کلیات سعدی
7- تحف العقول ص 301
8- معراج السعاده ص 387
9- کلیات سعدی